Er wordt sinds een aantal jaren groot belang gehecht aan de rol die erfgoed speelt in de samenleving. Het gaat dan om de waarde van erfgoed voor (toekomstige) generaties, voor de leefomgeving en voor de maatschappij in den brede (verbindende waarde, identiteit). Hierbij wordt, ook internationaal, de grote betekenis onderkend die vrijwilligers spelen bij de sociale betekenis van erfgoed. Tot op dit moment ontbreekt echter het (cijfermatige) inzicht in aantal en profiel van de vrijwilligers die in Nederland in de erfgoedsector actief zijn. In het onderzoek Erfgoedvrijwilligers in beeld voorzien we in deze lacune.
Tussen september 2022 en oktober 2023 is in opdracht van het Overleg Provinciale Erfgoedinstellingen Nederland (OPEN) een onderzoek uitgevoerd om meer inzicht te krijgen in de samenstelling van het vrijwilligersbestand in de erfgoedsector. We hebben voor alle twaalf de provincies in beeld gebracht hoeveel erfgoedinitiatieven er in de betreffende provincie bekend zijn en hoeveel erfgoedvrijwilligers daarbij betrokken zijn.
Om zicht te krijgen op het aantal initiatieven en het aantal betrokken erfgoedvrijwilligers bij deze initiatieven, maken we gebruik van het volgende indelingsmodel. Elk initiatief krijgt zo een hoofdfunctie en een hoofdthema van het erfgoed.
Bij de bijna 3.000 initiatieven die in beeld zijn, zijn landelijk zo’n 109.000 erfgoedvrijwilligers betrokken. De uren die zij werken zijn allemaal vrijwillig. Wanneer we de uren die zij maken afzetten tegen een minimum uurloon, dan zou dat de erfgoedinitiatieven zo’n 4,1 miljoen euro per week, ofwel 180 miljoen euro per jaar kosten. De erfgoedinitiatieven geven dan ook de financiële noodzaak als meest genoemde reden dat zij met vrijwilligers werken.
Het erfgoedvrijwilligersbestand is weinig divers. De vrijwilligers zijn over het algemeen vooral 65 jaar of ouder, vaker man en vooral van Nederlandse afkomst. De vrijwilligers zijn over het algemeen sterk intrinsiek gemotiveerd om met erfgoed bezig te zijn: zij werken vooral met erfgoed of het erfgoed door te geven aan volgende generaties of om een historisch verhaal te vertellen of te bewaren.
Het onderzoek Erfgoedvrijwilligers in beeld is een eerste poging om landelijk meer zicht te krijgen op het erfgoedvrijwilligersbestand. Daarmee kent het onderzoek een pionierende aard. Voor doorontwikkeling benoemen we de volgende aanbevelingen:
Begripsbepaling
- Kom tot een gezamenlijke, landelijke definitie van erfgoedinitiatief en gebruik hierbij het voorgestelde indelingsmodel.
- Maak een scherper onderscheid tussen erfgoedinitiatief en gebouwen.
- Onderzoek waar steunorganisaties, platforms, adviesbureaus en overheden een plek kunnen krijgen.
Dataverzameling
- Breng vanuit de OPEN-leden de komende jaren de verschillende erfgoedinitiatieven (en de koepels) nog beter in beeld. Gebruik het landelijk afgesproken indelingsmodel (punt 1) als leidraad voor het op orde brengen van de adressenbestanden.
- Werk samen met (provinciale) koepels om alle erfgoedinitiatieven in beeld te krijgen.
- Versterk de professionaliteit van koepelorganisaties, samenwerkingsverbanden en samenwerkende platforms.
- Werk vanuit OPEN naar een landelijke kennisbasis als input voor de erfgoedmonitor van RCE en provinciaal beleid.
- Bepleit bij het CBS om erfgoed in hun surveys naar vrijwillige inzet mee te nemen.
- Organiseer kwalitatieve verdieping op de kwantitatieve resultaten, door in gesprek te gaan met erfgoedvrijwilligers.
Data ontsluiting
- Ontwikkel in gezamenlijkheid een ‘Museana’ voor de erfgoedsector, waarin erfgoedinitiatieven data aanleveren over hun bedrijfsvoering in ruil voor informatie uit de sector.
Foto header: Nationale Archeologiedagen
Onderzoek in samenwerking met Pyrrhula Research Consultants.
 |
Het PON & Telos. Onderzoekt, analyseert, duidt en verbindt