De afgelopen maanden ben ik, als generalist bij Het PON & Telos, actief geweest op diverse complexe maatschappelijke thema’s. De rode draad in deze diversiteit is mijn rol van onderzoeker en soms adviseur om pilots, experimenten of nieuwe interventies te monitoren.
Binnen de thema’s tref ik een grote wil tot verbeteren, voor specifieke doelgroepen, voor specifieke problemen. Ook qua manieren van organiseren, besturen en besluitvormings- of financieringssystemen is de wil tot veranderen groot. Of het nu gaat om het verbeteren (en efficiënter maken) van de aansluiting tussen zorg en welzijn in een regio, het optimaliseren van de doorstroom van met ontslag bedreigde werknemers, of de versterking van jongeren zonder werk of scholing: de ambities zijn groot.
Als medewerkers van Het PON & Telos kijken we naar data en zetten daarbij de bril op van de factor mens. En daar wringt en schuurt het. Steeds vaker lijken veranderambities topdown ingevuld te worden.
We zien dat in de energietransitie: de Regionale Energie Strategieën die nu in de maak zijn, ervaren diverse bewoners als bedreigend. In de plannen wordt over hun belangen heen gewalst, zo ervaren bewoners. De noodzakelijke energieopwekking met windmolens wordt, net als de behoefte aan circulair grondstoffengebruik of de doorstroom van mensen naar technische beroepen in campagnes gegoten. Mensen voelen dat ze niet goed genoeg zijn; ze moeten worden verleid hun gedrag te veranderen: zuiniger met energie, windmolens tolererend, duurzamer consumeren en kiezen voor gegarandeerd werk. Dat verleiden gaat dan soms gepaard met een mate van dwang zoals financiële consequenties bij andere keuzes, gedragingen of meningen.
De grote druk van bovenaf ervaren zij ook doordat er veel geld in geïnvesteerd wordt: inhuur van experts, dialogen met belangenbehartigers en lobbyisten, en inzet van bekende politici en bestuurders. Die brede betrokkenheid en de reeds ingezette financiële middelen zorgen ervoor dat er niets meer mag misgaan. Kunnen bewoners of andere belanghebbenden dan nog werkelijk iets aan de plannen veranderen? Terwijl proefprojecten, pilots en fieldlabs eigenlijk zijn opgezet om ervan te leren. Maar is daar nog ruimte voor?
Bewoners vinden dat projectleiders en bestuurders vaak mislukkingen niet onder ogen willen zien. Zij gaan liever door op dezelfde weg, zo ervaren betrokkenen. Misschien met wat aanpassingen op de inhoud of in het proces. En precies deze ervaren houding van bestuurders versterkt de woede en tegenkracht van de mensen die geacht worden hun gedrag te veranderen omwille van de elders bepaalde ambities.
Als onderzoekers zien we het soms vastlopen in de emoties van mensen zoals woedende mensen die geen windmolens willen. De frustraties zijn begrijpelijk. De verandering overkomt mensen in plaats van dat ze een actor, participant of eigenaar van de verandering zijn. Zij ervaren dat ze iets moeten offeren zoals hun uitzicht of stilte in het geval van de windmolens. Of in het geval van duurzame consumptie: zij voelen zich gedwongen iets te laten of juist te betalen.
Echt luisteren naar de inbreng van mensen kan dan juist zo leerzaam zijn. De erkenning bieden aan de emoties en gevoelens van bewoners en constateren dat sommige wegen doodlopen. Erkennen dat sommigen niet willen veranderen of niet kunnen. Baal ervan, bind in en word zacht. Dan kun je weer bewegen, nadenken en samenwerken. Investeer in de relatie met bewoners, drop outs, burgers of consumenten. Vraag naar hun oplossingen en benut hun kennis.
En besef eens vaker dat het opluchtend is te stoppen met iets dat niet gaat zoals je wilt!
Het PON & Telos. Onderzoekt, analyseert, duidt en verbindt