Arbeidsmigratie staat alweer een aantal jaren op de lokale beleidsagenda’s van gemeenten. En veel gemeenten hebben inmiddels hun beleid ten aanzien van het vraagstuk arbeidsmigratie geactualiseerd of herijkt. Dat blijkt uit onze analyse van beleidsdocumenten van de 61 gemeenten in Noord-Brabant, de standplaats van 74.000 personen uit een van de EU-11 landen met een baan (bron: CBS). Ten opzichte van zo’n tien jaar geleden – toen er een eerdere golf van beleidsaandacht was – agenderen Brabantse gemeenten in de huidige beleidsstukken het vraagstuk arbeidsmigratie breder dan alleen als een huisvestingsopgave. Dat wil zeggen dat gemeenten het vraagstuk vanuit een integrale blik bekijken: naast wonen, gaat het ook om het werken en het leven van arbeidsmigranten.
Nog weinig beleid met aandacht voor arbeidsmigranten zelf
Echter, de meeste beleidsaandacht gaat nog altijd uit naar huisvesting en de directe woon- en leefomgeving. Er is weinig beleid geformuleerd vanuit het sociaal domein en ook de aspecten economie en arbeidsmarkt blijven onderbelicht. De inzet van arbeidsmigranten in het algemeen en het systeem dat dit mogelijk maakt, als ook de positie van arbeidsmigranten op de Nederlandse arbeidsmarkt worden niet ter discussie gesteld. We vinden in het beleid ook een weinig expliciete visie; gemeentelijk beleid gaat in veel gevallen eerder om het reguleren, het in goede banen leiden en voorkomen van problemen/incidenten dan om aandacht voor arbeidsmigranten zelf. Een door hun sociaaleconomische positie over het algemeen kwetsbare doelgroep in onze samenleving.
Al in onze eerste onderzoeken in 2017 en 2018, waarin we Poolse werknemers interviewden over hun ervaringen als EU-arbeidsmigrant in Nederland, concludeerden we dat gemeenten aandacht zouden moeten hebben voor zorg en welzijn van arbeidsmigranten en het samen leven. We noemden dat toen aandacht voor werken, wonen én leven. Daarnaast kregen we signalen van sleutelfiguren en welzijnswerkers die deze groep meer én meer ondersteunen en daarbij soms tegen bepaalde zaken aanliepen. Tegelijkertijd horen we dat andere welzijnsorganisaties deze groep mensen juist onvoldoende in beeld hebben. Eind vorig jaar inventariseerden we de ervaringen, knelpunten en oplossingsrichtingen van professionals en vrijwilligers werkzaam in het brede zorg- en welzijnsdomein op dit gebied. De resultaten van het onderzoek bevestigen de signalen. Volgens de professionals en vrijwilligers die aan het onderzoek deelnamen weten EU-arbeidsmigranten niet altijd de weg te vinden naar zorg en ondersteuning. Ze komen vaak in beeld wanneer er een acute zorgvraag is, zich meerdere problemen voordoen of een (mogelijk) probleem wordt gesignaleerd door een organisatie in het voorliggend veld. Zowel de professionals als arbeidsmigranten ervaren knelpunten die het zoeken naar en bieden van ondersteuning in de weg staan. Zoals bekend is de leefsituatie van EU-arbeidsmigranten over het algemeen kwetsbaar, wat invloed heeft op het welzijn van EU-arbeidsmigranten en de toegang tot ondersteuning. Onbekendheid met en gebrek aan kennis over rechten, plichten en het zorg- en onderwijssysteem in Nederland, het niet voldoende spreken van de Nederlandse taal en wantrouwen in instanties zijn aspecten die de toegang tot ondersteuning bemoeilijken. Ook de precaire werksituatie, vele werkuren, beperkte flexibiliteit voor activiteiten buiten het werk en afhankelijkheid van de werkgever vormen soms een probleem voor (de toegang tot) ondersteuning. Ook voor kinderen van arbeidsmigranten vormen deze aspecten, doordat aanwezigheid van ouders nodig is, onder andere in het onderwijs en in de toegang tot ondersteuning een probleem.
Professionals die werkzaam zijn bij reguliere organisaties hebben met EU-arbeidsmigranten als specifieke doelgroep te maken binnen hun reguliere werk. Sleutelfiguren hebben een belangrijke positie als schakel tussen professionals, de arbeidsmigrant (als hulpvrager, cliënt of ouder) en de bredere gemeenschap. Migranten(zelf)organisaties vormen eenzelfde schakel. Professionals die werkzaam zijn bij reguliere organisaties schakelen vaak met sleutelfiguren om deze doelgroep op een goede wijze te kunnen ondersteunen. Doordat sleutelfiguren en deze organisaties vaak niet structureel gefinancierd worden, is continuïteit van kennis en ondersteuning kwetsbaar.
Het hebben van een integrale visie is essentieel
Het Aanjaagteam Bescherming Arbeidsmigranten gaf in haar rapport Geen tweederangsburgers aan dat het belangrijk is dat regionale en lokale autoriteiten een visie hebben over hoe ze met arbeidsmigranten willen omgaan en nader beleid te bepalen. De gemeenteraadsverkiezingen van 16 maart 2022 zijn een uitgelezen kans om die visie vanuit een nieuwe dialoog te ontwikkelen en verder beleid te bepalen.
Een stappenplan voor gemeenten naar een integrale aanpak arbeidsmigratie
Maar hoe kom je dan tot een integraal beleid, waarin aandacht is voor zowel wonen, werken als leven? In de afgelopen jaren deden we op verschillende plekken en voor verschillende opdrachtgevers onderzoek naar arbeidsmigratie. De kennis en ervaring die we tijdens deze onderzoeken opdeden met betrekking tot een integrale aanpak, hebben we gebundeld in een ons ‘Stappenplan arbeidsmigratie’. Hierin geven we lokale overheden een aantal onderbouwde handvatten om hun beleid integraler te maken.
april 2017-augustus 2017
Het PON & Telos. Onderzoekt, analyseert, duidt en verbindt